Valle-Inclán: O señor do esperpento

Valle-Inclán non era un escritor; era un alquimista. Un daqueles que mesturan palabras coma quen remexe nun caldeiro cheo de lendas, rabia e lume, e acaba creando algo que nunca se viu antes. Era un home de extremos, de luz e sombra, de lirismo e grotesco. Tan pronto parecía un dandi escapado dun salón modernista coma un meigo que escribía coas mans manchadas de barro. Ramón María del Valle-Inclán, fillo de Vilanova de Arousa, non viña a encantar, senón a remexer, a crear mundos onde o real e o absurdo se abrazaban nunha danza que aínda hoxe nos deixa sen alento.

Naceu en 1866, nunha Galicia que vivía entre a néboa dos seus mitos e a dureza da súa realidade. E esa néboa foi a que alimentou a súa imaxinación. Cando escribía, non o facía para describir o mundo tal e como era, senón para amosar as súas máscaras, os seus espellos rotos, os seus reflexos máis descarnados. Inventou o esperpento, si, esa maneira de mirar que non distorsiona a realidade, senón que a revela, que nos fai ver as súas fendas e contradicións. Porque Valle non buscaba a beleza clásica; buscaba a verdade, aínda que doese, aínda que rirse dela fora o único xeito de soportala.

Luces de Bohemia e o esperpento

Luces de Bohemia é a obra que mellor o define. Non é só unha peza teatral; é unha viaxe, unha peregrinación polos recunchos máis escuros da sociedade. Max Estrella, o seu protagonista cego, é unha metáfora de todos nós: camiñamos sen ver, entre ruínas, sen saber se imos cara ao final ou cara ao principio. E cada personaxe, cada diálogo, é un retrato dun mundo onde o sublime e o ridículo están separados por unha liña tan fina que, ás veces, nin existe.

Pero Valle-Inclán non foi só o pai do esperpento. Foi moito máis. En Las Sonatas, por exemplo, descubriu unha Galicia sensual, misteriosa, onde os seus protagonistas, o Marqués de Bradomín e compañía, transitan por paisaxes cheos de sombras e luces, coma se cada capítulo fose un cadro pintado a contraluz. E en Comedias Bárbaras, mergúllanos nunha Galicia rural, mítica, chea de paixóns desbordadas, onde o sangue e a terra se confunden, onde os personaxes non son homes, senón forzas da natureza.

O rebelde e o provocador

Valle era tamén un rebelde. No seu pensamento político, na súa vida, na súa obra, sempre houbo un espírito de ruptura, de oposición ao que se daba por sentado. Nun tempo de uniformidades e censuras, el era unha chispa de caos, unha voz que se negaba a encaixar nos moldes. Viviu entre Madrid, Galicia e o exilio, pero sempre coa sensación de que pertencía máis aos seus mundos imaxinados ca a ningún lugar físico.

E, por suposto, estaba o seu humor. Un humor negro, afiado, que rachaba as aparencias e deixaba ao descuberto as miserias humanas. Porque para Valle-Inclán, o humor era tamén unha maneira de resistir, de non deixar que o absurdo do mundo nos esmagase.

Unha voz que segue viva

Ramón era un home de excesos, de contradicións, un xenio que moitas veces podía ser incomprendido. Pero quizais por iso mesmo segue a fascinarnos. Porque Valle-Inclán non nos dá respostas; dálle voltas ás preguntas, pon os espellos diante de nós e obríganos a mirar.

E agora, querido lector, a ti tócache decidir. Que facemos co esperpento? Rímonos del, chorámolo, ou simplemente aceptamos que é parte de nós? Valle-Inclán segue aí, nos seus libros, nos seus reflexos, nos seus personaxes que camiñan pola beira do absurdo. Lémbrao, léo. Porque como el mesmo dixo: “As ideas non se disputan, impóñense”.

E, vaia, el impúxose.