Rosalía de Castro: A voz que nunca calou

Rosalía de Castro non foi só unha poeta; foi unha revolución feita palabra. Naceu o 24 de febreiro de 1837 en Santiago de Compostela, unha cidade onde as pedras cargan séculos de historias e os camiños sempre parecen levarte a algo máis grande. Pero Rosalía non chegou para contar esas historias de pedra e solemnidade; chegou para falar do que estaba escondido, do que ninguén quería mirar: o silencio, a dor, a emigración, a dignidade dunha terra que levaba demasiado tempo esquecida.

A súa vida non foi sinxela, pero quizais nesa complexidade atopou a forza que a converteu na voz máis poderosa de Galicia. Filla dunha relación fóra do matrimonio, creceu coa súa nai, María Teresa, en Padrón, ese lugar onde o río Sar corre con calma, pero leva consigo unha corrente de melancolía que Rosalía convertería en versos inmortais. A súa educación foi pouco convencional para unha muller da época: tivo acceso a libros, música e ideas que lle abriron a mente e o corazón.

O inicio do Rexurdimento

Cando publicou Cantares Gallegos en 1863, Rosalía de Castro fixo algo que parecía imposible: devolveu o galego ás páxinas, ás mans do pobo, á literatura. Naquela época, o galego era visto como un idioma secundario, útil para o cotián, pero non para a arte. Rosalía rachou con ese prexuízo. Os seus versos eran unha mestura de tradición popular e lirismo persoal, unha celebración da lingua que falaban as xentes de Galicia. Pero tamén eran un berro, unha chamada a mirar de fronte as inxustizas, a pobreza, a emigración que baleiraba aldeas enteiras.

Os seus Cantares non son só poemas; son cancións que aínda resoan. Falan das romarías, das feiras, das festas, pero tamén das despedidas nos portos, das viúvas de vivos, das nais que choraban polos fillos que marchaban sen saber se volverían. Rosalía non idealizaba a súa terra; amábaa con todas as súas feridas.

A dolorosa intimidade de Rosalía

En Follas Novas (1880), Rosalía mergullouse no máis fondo da súa alma. Este libro, escrito na madurez, é unha obra máis escura, máis introspectiva, onde a poeta non só fala de Galicia, senón tamén de si mesma. Aquí atopamos unha Rosalía que reflexiona sobre a vida, a morte, a soidade, o papel da muller nun mundo que sempre a quere calar. É unha obra que vai máis aló do rexionalismo para converterse en universal, unha obra que cheira a mar, a terra mollada, a bágoas que nunca chegan a caer.

Se Cantares Gallegos era un berro de esperanza, Follas Novas é un suspiro de dor. Pero mesmo na tristura, Rosalía nunca perde a dignidade, nunca deixa de erguer a voz para dicir: “Aquí estamos. Seguimos. Existimos.”

Rosalía, feminista antes do tempo

Non podemos falar de Rosalía sen mencionar o seu papel como precursora do feminismo. Nunha época en que as mulleres estaban confinadas ao fogar e ao silencio, Rosalía escribía sobre elas, para elas, e con elas no corazón. As súas palabras falan das viúvas que cargan coa casa e coa memoria, das nais que ven como os seus fillos marchan, das mulleres que loitan por sobrevivir nun mundo que as ignora. Rosalía non era unha feminista no sentido moderno, pero os seus versos son un manifesto: son un recordatorio de que as mulleres son a alma da terra, as que sofren pero tamén as que sosteñen.

Rosalía e a emigración

A emigración é unha constante na obra de Rosalía, porque foi unha constante na súa vida. Viu como Galicia se baleiraba, como os homes e mulleres marchaban na procura dun futuro que a súa terra non lles podía ofrecer. En poemas como “Adiós, ríos; adiós, fontes”, Rosalía capta a dor da despedida, a sensación de deixar atrás non só un lugar, senón unha parte de ti mesmo. A súa obra converteuse na voz de todos os que marchaban e de todos os que quedaban, unha ponte entre os que partían e os que agardaban.

Rosalía, escritora en dúas linguas

Aínda que é coñecida polos seus poemas en galego, Rosalía tamén escribiu en castelán, demostrando unha versatilidade que poucos igualaron. En obras como En las orillas del Sar, a súa voz é igual de poderosa, igual de íntima. Rosalía era unha escritora que transcendeu as fronteiras lingüísticas, sen nunca esquecer as súas raíces.

Unha vida e unha morte que resoan

Rosalía de Castro morreu o 15 de xullo de 1885, aos 48 anos, vítima dun cancro de útero. A súa morte non apagou a súa voz; fixo que resoase con máis forza. Os seus versos seguen vivos, nos libros, nas cancións, nas voces de quen nunca esqueceu que Rosalía escribía para todos nós.

E agora, mentres os seus poemas seguen enchendo as aulas, as casas, as prazas, pregúntate: que che di Rosalía? Porque ela non quere ser só un monumento ou un nome nos libros; quere ser unha forza, unha inspiración, un recordatorio de que as palabras poden cambiar o mundo.

Lémbraa. Léea. E, sobre todo, escoita. Porque Rosalía de Castro non é só pasado; é presente, é futuro, é a voz que nunca calou.