Altri, ou como vender un ecocidio coma se fose progreso

Como se pode encubrir un atentado contra o territorio cun verniz de innovación e beneficio común, sen ruborizarse nin o mínimo? Hai que recoñecer que os publicistas de Altri -cos seu mellores aliados en San Caetano- merecen un premio á elasticidade semántica: conseguiron colar a idea de que un proxecto industrial con cheiro a eucalipto e promesas de impacto sobre a paisaxe podería ser o novo milagre galego.

Resulta fascinante comprobar como, en pleno século XXI, aínda hai quen nos quere vender que canto máis crebado fica o medio natural, máis desenvolvemento agroma para a sociedade. Sucedeu xa con demasiadas infraestruturas, coas políticas de depredación forestal e coas promesas de quefacer para a xente moza. Pero semella que o conto se repite co ton de quen se cre un Mesías ambiental, cando en realidade o único que defende é un atallo para facturar a costa do que sexa.

A sombra do eucalipto como bandeira de progreso

Non é unha novidade que en Galicia, cada vez que se fala de crear emprego, se saque o santo e seña de que “isto é polo ben do país e a supervivencia do rural”. Xa o intentaran antes os defensores do cemento, que colocaron polígonos industriais en calquera explanada susceptible de levar formigón. Agora tócalle a quenda á industria pasteira, que pretende converter o eucalipto nunha mina de ouro brando. O argumento non dista moito de outros tempos: din que xeran postos de traballo e que isto revitalizará comarcas enteiras. O que non explican con tanta claridade é como pensan compaxinar a suposta ecoloxía con monocultivos masivos dunha especie que, segundo datos recollidos polo Grupo de Investigación en Bioloxía Evolutiva e da Conservación da USC, altera a composición do solo e diminúe a biodiversidade autóctona.

Unha ameaza constante

O eucalipto, que noutros continentes se considera unha praga ou unha ameaza para a estabilidade hidrolóxica, aquí preséntase como a clave da innovación sostible, capaz de canalizar unha nova era industrial libre de culpas. Hai bastantes estudos —algúns publicados en medios especializados como Forest Ecology and Management— que revelan como as plantacións intensivas de eucalipto alteran de xeito irreversible os ecosistemas circundantes, afectando a dispoñibilidade de auga e desafiando a resiliencia das masas forestais. Non é necesario ser un especialista para entender que, en canto o eucalipto se asenta, os bosques mixtos de carballo e castiñeiro retíranse desolados ante a súa expansión invasiva.

Altri insiste en desmentir as acusacións de ecocidio, apelando a que se trata dun proxecto de vangarda e que contará con tecnoloxía limpa. O problema é que xa sabemos como funcionan estas promesas: para moitos sectores económicos, a palabra sostible serve de paraugas marabilloso que xustifica calquera cousa, sempre que a curto prazo aparezan catro cifras rimbombantes sobre inversión e beneficios. Pero estamos afeitos a ver como, detrás das promesas, se enmascara unha presión brutal sobre o territorio. Se cadra teñen calculado que, nunha década, a península do Morrazo pasará a converterse nun Far West de eucaliptos, mais cun feixe de titulares luminosos sobre “nova enerxía verde” e “revitalización industrial”.

A ilusión de progreso

O discurso oficial fala de inversión estranxeira, de crear centos de postos de traballo e de competir nun mercado globalizado onde a palabra clave parece ser “celulosa de calidade”. Soa moi bonito: un batallón de profesionais ocupados e a economía local rexurdindo das cinzas. Esa fantasía do renacemento xa a utilizou Ence en Pontevedra, onde seguimos agardando polo paraíso laboral prometido mentres, de paso, a ría cargouse coas súas consecuencias medioambientais. En moitos lugares repítese a mesma ladaíña, pero a realidade é unha: non hai un plan a longo prazo para restaurar ecosistemas nin para evitar que a conversión indiscriminada de terras en monocultivo acabe creando un deserto verde.

O xogo das subvenccións

Hai quen considera que a chegada de Altri supón, en definitiva, a repetición dun esquema de relación perversa entre administracións e grandes corporacións: a empresa proponse como salvadora dun territorio despoboado e as institucións pícan. Non é que piquen, de feito, senón que lanzan alfombra vermella e, por riba, regalan subvencións ou facilidades legales para acelerar trámites. Despois aparece a foto oficial, con políticos orgullosos e directivos sorrintes, mentres a cidadanía fica confusa ante tantas promesas de riqueza inmediata. Tal vez unha parte da sociedade cre que nos fai falla un proxecto así, porque a desesperación e a falta de oportunidades poden levar a aceptar calquera proposta que teña un lazo de “progreso” ben lustroso.

Un modelo esgotado

Alguén dirá que esta visión é pesimista e que precisamos grandes compañías para competir a nivel global. O de sempre: a competitividade como mantra e a rendibilidade inmediata como fe relixiosa. Dende a transición á democracia vimos repetindo a experiencia de caer en mans de grandes proxectos que chegan, se aproveitan de recursos públicos e, cando non resulta rendible, pechan a tenda deixando unha ristra de terreos esnaquizados e familias sen saída. O sector naval podería dar clases mestras sobre este tipo de ciclos.

No caso do eucalipto e a produción de pasta de papel, o que se proxecta non é unha industria punteira nin un cambio de modelo: é a vella fórmula de aproveitar materias primas baratas sen ter en conta o custo real que se lle endosa ao territorio, coste que recae nos bosques, nos mananciais e na calidade de vida das persoas que viven a carón dese monocultivo.

A escusa da modernidade e a realidade da degradación

Irrita especialmente a forma en que se utiliza o termo “modernización” para xustificar a expansión de proxectos que levan á degradación ambiental. Dinos Altri que este é un paso indispensable para que Galicia non quede rezagada fronte á competencia internacional, coma se o noso problema fose a falta dunha factoría de celulosa. Se cadra teriamos que preguntarnos se noutros países están a piques de erradicar os bosques autóctonos para facer sitio ás plantacións de eucalipto. A resposta, por suposto, non virá nas notas de prensa nin nas presentacións institucionais, que optan por poñer o foco nas palabras competitividade e futuro. Non hai nada máis doado que simplificar a conversa e presentar a quen critica como uns retrógrados que negan o desenvolvemento económico.

Custa entender por que unha comunidade que se reclama diversa, verde e firme defensora do seu medio rural e mariño cae tan facilmente na tentación de proxectos destructivos. Talvez haxa un interese político moi claro, que pasa por ocupar espazo mediático con titulares de inversión en lugar de arriscarse a que a cidadanía reclame políticas sostibles de verdade. O fiasco do saneamento de rías, a xestión de residuos que aínda deixan moito que desexar ou a loita contra o cambio climático poden esperar, polo visto, se a cambio hai unha empresa que asine un convenio e comprometa uns postos de traballo. E, con iso, parece que se considera cumprido o santo mandato de gobernar para o ben común.

Mirar á experiencia: Ence como advertencia

Algunhas voces afirman que o caso de Ence en Pontevedra é o espello no que debemos ollarnos para tomar precaucións. A factoría celulósica leva décadas operando, sempre rodeada de polémicas sobre contaminación, cheiros e dano ambiental na ría. Aínda así, foron capaces de proxectar unha imaxe de actividade esencial para a comarca, e ese argumento segue vixente para moitos, a pesar de que a tramitación para ampliar a concesión estivo chea de controversias legais e de indignación cidadá. Hai informes contraditorios sobre o seu impacto real, pero quen pase pola ponte dos tirantes e respire ese recendo “especial” sabe que a idílica postal de mar e bateas quedou algo manchada.

Non é cuestión de demonizar a industria como concepto; pero cómpre distinguir entre un desenvolvemento industrial que respecte límites básicos de sustentabilidade e unha estratexia de colonización forestal que considera a natureza unha mercadoría infinita. Á empresa de turno interésalle pouco se as augas residuais arrastran restos que alteran o ecosistema ou se as plantacións masivas provocan incendios e perda de especies nativas. A súa lóxica é a do balance contable: medir custos e beneficios, calcular marxes e amortizacións. Para iso, as leis deben ser flexibles, a poboación non debe protestar moito e os gobernantes teñen que adornar a festa con discursos vistosos. Se algo cheira mal, con pór máis perfume na propaganda política arránxase todo.

A difícil solución: sentido crítico e honestidade ambiental

Será que nos gusta tropezar na mesma pedra con nomes distintos. Chamémoslle Altri, Ence ou como queiran. O esencial segue sendo a venda dunha promesa de futuro a cambio da destrución progresiva das nosas reservas ambientais. Cando o proxecto final estea en marcha, se cadra moitos concellos se verán obrigados a converter en eucaliptais áreas que agora están dedicadas a usos agropecuarios, ou mesmo a bosques autóctonos que de vez en cando aínda logran sobrevivir. E o peor de todo é que a sociedade, esgotada polas precariedades, acabará aceptándoo como mal menor. Hai quen di que non hai alternativa, que non podemos rexeitar calquera gran investimento. Son os mesmos que, despois, lles botan as mans á cabeza cando vemos as consecuencias do cambio climático e das malas prácticas forestais.

O monocultivo do beneficio

A única forma de frear esta dinámica pasa por albiscar un modelo distinto, un que non converta a terra nun recurso a explotar sen control. De pouco serve insistir en que somos “a despensa verde” de Europa, se despois entregamos esa despensa a un monocultivo que só respecta o seu propio beneficio. Se unha comunidade non é quen de protexer a súa biodiversidade, entón non se pode chamar moderna nin competitiva. Chamemos a iso pan para hoxe e eucalipto para mañá, que vén dar o mesmo. O máis cínico de todo este proceso é ver como se repite o mantra de que a opinión pública debe confiar nas bondades dunha operación industrial que, nun par de décadas, podería deixarnos sen os últimos remansos de bosque caducifolio.

O prezo do futuro

Nalgún momento deberiamos erguer a voz e dicir: basta de xogar co planeta coma quen xoga cun anaco de plastilina. Que os políticos expliquen con transparencia que parte do orzamento público se destinará a facilitar esta implantación, que se faga unha auditoría realista das consecuencias ambientais e que se ofreza á cidadanía a posibilidade de decidir se prefire converterse no patio traseiro dunha transnacional ou fomentar proxectos de economía circular, de reforzo do sector primario, de turismo sostible e de innovación real, non retórica.

A experiencia dinos que, sen unha cultura crítica e sen unha opinión pública informada, proxectos coma o de Altri seguen adiante sen oposición seria. Hai quen maldí a suposta falta de “visión empresarial” dos detractores, coma se fose un crime preferir un crecemento máis lento e sostible. Coa crise climática tocando á porta, cada decisión que tomemos sobre o uso do territorio debería pasar un exame de coherencia: a que custo se vai facer isto, e quen pagará a factura final. Se a resposta é que a factura a paga a natureza e, con ela, as próximas xeracións, entón non hai propaganda que o disimule.

Conclusión: un ecocidio maquillado coas palabras de sempre

Altri, ou como vender un ecocidio coma se fose progreso, vén sendo a crónica dun engano anunciado. A estratexia de sempre: prometer empregos, diñeiro e suposta modernidade para conseguir a luz verde e explotar ata a última pulgada de terreo, sen pensar no legado que se deixa atrás. Resulta descorazonador ver como Galicia, cun pasado de loita polo seu medio natural, cae no conto de fadas empresarial cada vez que alguén trae un proxecto cun lazo verde. A retórica de que “isto é imprescindible para non quedarmos atrás” xa foi usada e abusada mil veces.

Talvez nos iría mellor se, en lugar de tanto monocultivo de eucaliptos, plantásemos algo máis de sentido común e dignidade ambiental. Pero semella que, de momento, moitos prefiren mirar para outro lado, convencidos de que o auténtico atraso sería rexeitar un gran proxecto inversor. Así nos vai. O eucalipto medra rápido, e tamén o fai a capacidade humana para autoengaiolarse. Quizais sexa hora de preguntarnos quen seremos cando xa non teñamos bosque nin aire, só unha infinidade de troncos foráneos e unha promesa industrial que se levaron os ventos dos negocios.