Camilo José Cela: O cronista da crudeza

Camilo José Cela non era un escritor; era un cronista implacable, un explorador que metía as mans nos recunchos máis escuros da realidade para extraer historias que poucos se atrevían a contar. Naceu en 1916, en Iria Flavia, unha pequena vila de Padrón onde a pedra parece que respira e o tempo camiña máis amodo. Desa Galicia húmida e solemne levou consigo un pouso que impregnaría toda a súa obra, aínda que o seu espírito vagabundo sempre o fixo mirar máis aló das súas fronteiras.

Cela tiña unha voz única, pero esa voz non acariciaba; rabuñaba. Foi un dos grandes renovadores da literatura española do século XX, e fíxoo sen pedir permiso, sen evitar o incómodo, sen suavizar o feo. Porque para el a vida non era un poema lírico; era unha secuencia de imaxes duras, grotescas e, ás veces, inevitables. E esa crudeza era precisamente o que lle daba forza á súa obra.

O tremendismo e a realidade sen filtros

O primeiro gran golpe literario de Cela chegou con La familia de Pascual Duarte (1942), unha novela que rachaba con todo o que se escribira antes. Pascual Duarte, o seu protagonista, non era un heroe nin un antihéroe. Era un home empurrado polas circunstancias, atrapado nun destino violento que parecía escrito de antemán. Era, en certo modo, un reflexo dun tempo escuro, o da posguerra española, no que a miseria e a brutalidade se mesturaban co silencio imposto. Foi unha obra que marcou o camiño do tremendismo, ese estilo que Cela converteu en bandeira.

E logo veu La colmena (1951), un mosaico de historias pequenas, aparentemente insignificantes, pero que xuntas formaban un retrato monumental da sociedade española da posguerra. As rúas de Madrid, os cafés cheos de xente que vive pero non soña, as conversas banais e as miserias agochadas… Todo está alí, contado cunha precisión cirúrxica, pero tamén cunha compaixón que só se descobre nas entreliñas. Cela non xulgaba; simplemente poñía o espello diante dos seus personaxes e deixaba que o lector decidise.

Un viaxeiro e observador incansable

Cela non era só un novelista; era tamén un viaxeiro incansable. En obras como Viaje a la Alcarria (1948), reinventou o xénero de libros de viaxes, facendo do cotián unha aventura e do detalle mínimo un universo. O seu estilo, que combinaba a observación minuciosa coa reflexión mordaz, convertía cada camiño, cada vila, cada conversa, nunha parte esencial do relato. E, por suposto, sempre estaba o humor. Un humor seco, a medio camiño entre a retranca galega e a ironía castelá, que funcionaba como un contrapeso á densidade das súas historias.

E logo estaba a súa figura, a súa personalidade que enchía a habitación. Cela non era un home fácil; era temperamental, provocador, sempre disposto a dicir o que pensaba, aínda que iso lle custase inimigos. Foi académico, premio Nobel en 1989, pero nunca deixou de ser o rapaz de Iria Flavia que miraba o mundo con ollos desconfiados.

Un escritor incómodo e eterno

Non era perfecto, claro que non. Tiña as súas sombras, as súas contradicións, as súas decisións cuestionables. Pero quizais por iso a súa obra segue viva, porque non é cómoda nin politicamente correcta, senón profundamente humana. Cela escribía para sacudir, para incomodar, para obrigarnos a mirar o que preferimos ignorar.

Así que, lector, tócache a ti. Atrévete a entrar nos seus libros, a acompañalo nas súas viaxes, a mirar polos ollos dos seus personaxes. Porque Cela segue aí, entre as páxinas, coa súa voz grave e áspera, recordándonos que a literatura non é só un refuxio; é tamén un espello que non mente.