O impacto de Milladoiro no renacemento da música folk galega

Era unha noite calquera dos anos 80. Quizais outono, porque lembro ben aquela humidade que se mete nos ósos, e os cristais da fiestra mollados polo orballo. Estaba nun bar pequeno da cidade, un deses nos que sempre había alguén disposto a botar unha partida de dominó e nos que a máquina de discos tiña máis labazada que un vello mariñeiro. De repente, comezou a soar algo diferente. Primeiro, unha gaita que non tiña a bravura das de sempre, senón algo máis refinado, como se alguén lle quitase a rudeza do vento do nordés e lle dese a dozura do mar en calma. Logo, un violín entrou en escena, seguido dun frautín que lle daba un aire melancólico, como se en vez de estar no centro de Compostela, de súpeto me vise camiñando por unha praia en Carnota ao solpor.

Mirei para o camareiro, que limpaba vasos cun pano que xa non daba máis de si. “Quen toca isto?”, preguntei, porque aquilo non era o que soaba normalmente nas festas do barrio nin o que punamos nos casetes no coche cando íamos á romaría. “Milladoiro”, respondeu el, sen levantar a vista.

Foi a primeira vez que escoitei ese nome. Pero non sería a última.

Un cambio de rumbo na música folk galega

Cando a finais dos anos 70 un grupo de músicos decidiu crear Milladoiro, a música tradicional galega estaba nun punto complicado. Tiñamos o legado de artistas como Fuxan os Ventos, que puxeran voz á reivindicación galeguista, e tamén un montón de gaiteiros e pandeireteiras que seguían tocando nos seráns e festas de toda a vida. Pero había un problema: a música folk en Galicia tiña unha imaxe un pouco encorsetada. Ou eras “música de festa popular”, para que a xente bailase e bebese, ou eras “música de reivindicación”, para berrar contra o esquecemento dunha cultura maltratada.

Milladoiro apareceu para demostrar que había un terceiro camiño: a música folk galega podía ser algo máis grande, máis elaborado, máis universal. Sen perder a alma das aldeas nin a pegada do pobo, pero con novos horizontes.

A Galicia de Maeloc

No seu primeiro disco, A Galicia de Maeloc (1980), fixeron algo que ninguén agardaba: mesturaron a tradición galega con arranxos que recordaban á música irlandesa e escocesa. Aquilo foi un terremoto. De súpeto, os que pensaban que a gaita era só para tocar muiñeiras e alboradas tiveron que recoñecer que tamén podía emocionar cun ton máis pausado e melancólico. E os que crían que a música galega só interesaba en Galicia quedaron abraiados ao ver que Milladoiro estaba sendo aclamado en festivais de música celta en todo o mundo.

Nos anos seguintes, Milladoiro converteuse nunha referencia absoluta. Mentres outros grupos folk galegos seguían a liña da tradición máis pura ou do folk cantado, eles exploraron o lado instrumental con pezas que non só facían bailar, senón tamén soñar. De feito, moitos galegos e galegas que nunca foran moi de folk comezaron a escoitalos con devoción. Era o típico grupo que podías poñerlle a alguén que dicía “a min iso da música galega non me vai” e facer que cambiase de opinión en menos de dous minutos.

Conexión coa cultura

Unha das súas maiores contribucións foi o respecto absoluto pola música tradicional, pero cun tratamento que a facía máis accesible e universal. Por exemplo, foron os primeiros en colaborar con pandeireteiras tradicionais e levalas a un escenario de grande nivel, dándolles o recoñecemento que moitas veces non tiñan máis alá da festa da parroquia. Isto é coma se alguén collese o mellor polbo da feira e, sen perderlle o sabor de sempre, conseguise que un chef de renome o puxese na carta dun restaurante de luxo en París.

E non só iso: tamén foron pioneiros en levar a nosa música a bandas sonoras de películas e documentais. En 1986, gañaron un Premio Goya pola música da película La mitad del cielo, e co paso dos anos fixeron que a gaita e o violín galego se escoitaran en países onde ninguén sabía que existía algo chamado “música celta galega”.

O dilema de modernizar a tradición

Por suposto, non faltaron voces críticas. Como en todo movemento de cambio, houbo quen mirou con receo esta “modernización” da música galega. Algúns puristas pensaban que estaba demasiado refinada, que lle faltaba a rudeza da aldea, a enerxía bruta das foliadas improvisadas. Outros, en cambio, vían a música folk coma algo do pasado e non entendían por que alguén ía querer recuperar aquelas melodías cando o que se levaba nos 80 era o pop de sintetizadores ou o rock urbano.

A verdade é que Milladoiro tivo que andar ese camiño entre o respecto á tradición e a vontade de renovala. Pero se algo deixaron claro é que a música galega podía ser internacional sen perder a alma. Unha gaita tocada nun teatro de París ou nun festival en Canadá seguía sendo galega, e o feito de que eses sons puidesen emocionar a públicos de todo o mundo era, en realidade, unha vitoria para a nosa identidade.

O legado de Milladoiro

Hoxe en día, moitos músicos e bandas seguen a senda que Milladoiro abriu. Sen eles, seguramente nomes como Carlos Núñez, Luar na Lubre ou mesmo Tanxugueiras non terían o camiño tan ben preparado. Porque si, a música folk galega pasou por altibaixos, por momentos nos que parecía que ía quedar reducida á nostalxia, pero sempre atopou a maneira de volver con forza.

O máis bonito de todo isto é que hoxe, se entras nunha tenda de discos en Compostela ou Vigo, aínda podes atopar os seus álbums, e seguramente haberá algún rapaz ou rapaza que os descubra por casualidade, igual que fixen eu aquela noite no bar hai corenta anos. E ese rapaz ou rapaza, sen sabelo, estará a escoitar algo que forma parte da historia viva de Galicia.

E ti, se aínda non lle deches unha escoita a Milladoiro, que fas lendo isto? Anda, pon unha das súas pezas, pecha os ollos e dime que non sintes un pouco de morriña, un chisco de orgullo e, sobre todo, moitas ganas de ver o mar. Porque iso é o que fan os grandes da música: transportarte a un lugar sen necesidade de moverte do sitio. E Milladoiro, amigo, faino coma ninguén.